با توجه به حقوق تحلیلی ثبت شرکتها، یکی از مباحث قدیمی در ثبت شرکتهاــ که دیگه استفادهای نداره ــ موضوع دفتر ثبت تجاریه که با دفتر ثبت شرکتها تفاوت داره. قانون تجارت به موضوع دفتر ثبت تجاری پرداخته و ذکر کرده که: “در نقاطی که وزارت عدلیه مقتضی دونسته و دفتر تجاری تأسیس شده، کلیۀ اشخاصی که در اون نقاط به شغل تجارت اشتغال دارن ــ اعم از ایرانی و خارجی به استثنای کسبۀ جزء ــ باید در مهلت مقرر اسم خودشون رو در دفتر تجاری به ثبت برسانند، در غیر اینصورت به جریمۀ نقدی محکوم خواهند شد.”
مقررات مربوط به دفتر تجاری رو وزارت عدلیه با بیان موضوعاتی که میخواد ثبت بشه، به وسیلۀ نظامنامه تعیین میکنه. شش ماه بعد از اجباری شدن ثبت تجاری، هر تاجری که موظف به ثبته، باید در کلیۀ اسناد و صورت حسابها و نشریات خطی یا چاپی خودش در ایران، تصریح کنه که با چه شمارهای به ثبت رسیده در غیر اینصورت محکوم به پرداخت جریمۀ نقدی میشه.
طبق قانون، در هر محلی که اداره، دایره و یا شعبۀ ثبت تشکیل شده (یا میشود)، برای ثبت نام بازرگانان و بنگاههای بازرگانی و شرکتهای تجاری، دفتر مخصوصی به نام ثبت تجاری تأسیس میشه. صفحات این دفتر رو به دستور دادستان محل یا نمایندۀ اون شماره گذاری میکنن و به امضا و مهر دادسرا میرسونن. مجموع تعداد صفحات رو باتمام حروف در اول و آخر هر دفتر با ذکر تاریخ قید میکنن.
در این دفتر برای ثبت هر شماره، یک صفحه اختصاص داده شده. همۀ بازرگانان و بنگاههای بازرگانی و شرکتهای تجاری ایرانی و خارجی، که مرکز اصلی یا تجارتخانۀ اونها در ایران بوده و یا مرکز اصلی اونها در خارج از کشور بوده ولی در ایران شعبه یا شعبی داشته باشن؛ باید نامشون رو طبق مقررات در دفتر تجاری به ثبت برسونن.
با توجه به این مطالب میبینیم که مقررات و آیین نامههای مربوط به دفتر تجاری کاملاٌ با آیین نامهها و نظامنامههای ثبت شرکتها متفاوته، با اینکه بعضی از این مقررات مثل همدیگهان، ولی اهداف و موضوعات ونحوۀ ثبتشون باهم فرق داره.
هدف دفترثبت تجاری، شناسایی تاجر حقیقی و حقوقی با موضوع فعالیت تجاری مشخص، برای معرفی به وزارت بازرگانی و پیشه و هنره (وزارت صنعت و معدن و تجارت)، در حالیکه هدف دفتر ثبت شرکتها، ثبت رسمی تأسیس و تغییرات شرکتهای تجاری و صادر کردن سند رسمیه.
ضرورت وجود این دو دفتر در یکی از مواد قانونی اینجوری بیان شده که پس از پایان تصفیه، نام شرکت از دفاتر ثبت شرکتها و دفتر ثبت تجاری حذف شه، بنابراین این دو دفتر مخصوص در کنار هم پیش بینی شدهاند، ولی با توجه به مواردی که گفته شد، به نظر میرسه که این تکالیف دربارۀ دفاتر ثبت تجاری متروکه شده و دیگه مورد استفاده قرار نمیگیره.