شرکتهای تجاری برای تشکیل شرکت و برای اینکه بتونن از لحاظ مالی اونو تأمین کنن، باید سرمایه داشته باشن. هر کدوم از شریکها برای اینکه توی شرکت شریک باشن باید یه دارایی رو به عنوان سرمایه وارد شرکت بکنن؛ حالا چه این سرمایهای که میارن وجه نقدی باشه، یا یک دارایی غیرنقدی، فرقی نمیکنه. آوردههای شرکاء به محض اینکه شرکت ثبت شه و شخصیت حقوقی ایجاد بشه، از داراییهای شخصی اونها جدا میشه و به عنوان دارایی شرکت به حساب میاد. هدف شرکاء از شریک شدن توی شرکتهای تجاری، به دست آوردن سود و تقسیم اون بین اعضای شرکته.
اون دارایی که از آوردههای شرکاء توی شرکت جمع میشه، سرمایۀ شرکته و شرکت مالک اونه؛ هم این سرمایه، و هم هر دارایی دیگهای که تا زمانی که شرکت فعال و زنده ست، به اون اضافه میشه، جزو داراییهای شرکت، و متعلق به اونه؛ یعنی هیچ کدوم از شریکها، حق و سهمی توی اون اموالی که به عنوان سرمایۀ شرکت محسوب میشه ندارن. حق شرکاء توی یک شرکت تجاری، در واقع یک نوع حق دینیه، حتی اگه آوردۀ اونها مال غیرمنقول باشه، یعنی نشه اونو از جایی به جای دیگه انتقال داد، مثل زمین، معدن و … .
شرایط و حکمهای مختلفی برای داراییها و سرمایۀ انواع مختلف شرکتهای تجاری وجود داره.
در شرکتهای سهامی، سرمایۀ شرکت به سهام تقسیم شده، و صاحبان سهام فقط به اندازۀ مبلغ اسمی سهامشون مسئولیت دارن. در زمان تشکیل یک شرکت سهامی عام، سرمایۀ اون نباید کمتر از پنج میلیون ریال باشه، شرکتهای سهامی خاص هم سرمایهشون در زمان تأسیس، نباید کمتر از یک میلیون ریال باشه.
توی یک شرکت با مسئولیت محدود، سرمایۀ شرکت به سهام تقسیم نمیشه، بنابراین در شرکتهای با مسئولیت محدود هر کدوم از شرکاء فقط به اندازۀ سرمایهای که به شرکت آورده، در مقابل قروض و تعهدات شرکت مسئوله.
در شرکتهای تضامنی اگر دارایی و سرمایۀ شرکت برای پرداخت قرضهای اون کافی نباشه، هر کدوم از شرکاء مسئولیت دارن که تمام قرضهای شرکت رو پرداخت کنن.
توی شرکتهای مختلط غیرسهامی، اون شریکی که ضامنه، مسئول پرداخت همۀ اون قرضهاییه که ممکنه به وجود بیاد و ممکنه مقدارشون بیشتر از داراییهای شرکت باشه، یعنی اگه داراییهای شرکت برای پرداخت قرضهاش کافی نباشه، شریک ضامن مسئول پرداخت مابقی قروضه، ولی شریک با مسئولیت محدود در این نوع شرکتها، فقط به اندازۀ سرمایهای که به شرکت آورده و یا باید بیاره، مسئولیت داره.
توی شرکتهای مختلط سهامی شرکاء دو نوعن، یا شریک سهامین و یا شرک ضامنن. شرکای سهامی اون شریکهایی هستن که سرمایۀ اونها به صورت سهام، یا همون قطعات با قیمت مساوی، تقسیم شده، مسئولیت این شرکاء به اندازۀ همون سرمایهای هست که به صورت سهام توی شرکت دارن. شریک ضامن شریکیه که سرمایۀ اون به صورت سهام درنیومده، شریک ضامن مسئول همۀ قرضهاییه که ممکنه علاوه بر داراییهای شرکت به وجود بیاد، ، یعنی اگه داراییهای شرکت برای پرداخت قرضهاش کافی نباشه، شریک ضامن مسئول پرداخت مابقی قروضه، اگه در شرکتهای سهامی مختلط تعداد شریکهای ضامن بیشتر از یک نفر باشه، اونوقت مسئولیت اونها در مقابل طلبکارهای شرکت، مثل مسئولیت شرکاء در شرکتهای تضامنیه؛ یعنی اگه اگه داراییهای شرکت برای پرداخت قرضهاش کافی نباشه، هر کدوم از شرکای ضامن مسئول پرداخت همۀ قرضهای شرکته.
بنابراین ارزیابی و برآورد سرمایه و مقدار اون در زمان ثبت شرکت خیلی مهمه، چون هم مقدار مسئولیت هر کدوم از شریکها رومشخص میکنه، و هم روابطی که بین شرکاء در مورد مسائل مختلف، مثل سود و زیان و روش رأی گیری و …، وجود داره رو تعیین میکنه.
آوردههایی که هر کدوم از شرکا به شرکت میارن رو میشه به دو دسته تقسیم کرد؛ دستۀ اول آوردههای نقدی هستن، و دستۀ دوم آوردههای غیرنقدین.
ــ آوردۀ نقدی: توی شرکتهای تجاری اون شریکی که تعهد میکنه که وجهی رو به صورت نقدی به شرکت بیاره، باید توی زمان تعیین شده به تعهدش عمل کنه، اگه اینکارو نکنه مثل این میمونه که دین خودشو پرداخت نکرده، و اگه اینجور شرایطی پیش بیاد، طبق قواعد عام، اون شریکی که تعهدشو انجام نداده، به پرداخت اصل و فرع دین خودش محکوم میشه.
ــ آوردۀ غیرنقدی: در شرکتهای تجاری آوردۀ غیر نقدی ممکنه به صورت مال مادی و یا مال غیرمادی و یا صنعت (یعنی همون فعالیت، کار و هنر) باشه.
ــ مال مادی: مال مادی اون مالیه که بشه اونو لمسش کرد، مال مادی ممکنه منقول باشه مثل میز و صندلی، و یا ممکنه غیر منقول باشه مثل زمین و خونه؛ که در هر صورت مال مادی باید در زمان ورودش به شرکت ارزیابی و برآورد بشه.
مال غیرمادی: مال غیرمادی یعنی مالی که قابل لمس نیست و وجود مادی نداره، ولی جامعه به اون اعتبار داده و قانون هم اون رو به رسمیت شناخته، مثل حق اختراع، حق تألیف، حق تصنیف و یا بطور کلیتر هر نوع حق مالی که ارزش مبادلهای داشته باشه، مثل حق ارتفاق، ( یعنی حق یک شخص توی ملک کس دیگهای برای کمال استفاده از ملک خودش، مثلاٌ حق کسی که برای رفتن به ملک خودش و یا آبیاری میتونه از ملک کس دیگهای عبور کنه) و یا حق انتفاع (مثل حق استفاده از ملکی که شخصی در اختیار کسی قرار میده بدون اینکه مالکیتشو به اون انتقال بده و یا حق استفاده از مالی که مالکی نداره). اموال غیر مادی هم باید مثل اموال مادی ارزیابی بشن، درسته که ارزیابی این نوع از مال سختتره، ولی باز هم کارشناسهای هر رشته میتونن برای اونها ارزش پولی تعیین کنن.
صنعت: یک شریک میتونه تعهد کنه که صنعت، یعنی همون دانش، فعالیت و یا هنر خودش رو به عنوان آورده به شرکت بیاره. این صنعت باید به عنوان دارایی و آوردۀ شریک به شرکت وارد بشه، نه به عنوان کاری که کارگر و یا کارمند برای انجام دادن اون مزد میگیره. توی کشور فرانسه، در شرکتهای سهامی و شرکتهای با مسئولیت محدود نمیشه صنعت رو به عنوان آورده و یا سرمایه به شرکت آورد، چون کسایی که از این شرکتها طلبکارن، حق اینو ندارن که برای وصول طلبشون به داراییهای شرکا مراجعه کنن، و تنها تضمینی که برای پرداخت طلب اونها وجود داره سرمایۀ شرکته، که باید از اموال مادی و غیرمادی به وجود اومده باشه، و به همین دلیل توی این نوع شرکتها نمیشه به صنعت یک شریک به عنوان قسمتی از سرمایۀ شرکت نگاه کرد، چون امکان وصول نداره؛ ولی توی حقوق ایران این ممنوعیت وجود نداره، و بنابراین در همۀ شرکتهای تجاری، که شامل شرکتهای با مسئولیت محدود و شرکتهای سهامی هم میشه، صنعت یک یا چند شریک میتونه به عنوان آوردۀ اونها به شرکت به حساب بیاد. این نکته خیلی مهمه که صنعتی که به عنوان آورده به شرکت وارد میشه، مشروع باشه، به همین خاطر اگه کسی نفوذ سیاسی داشته باشه، و شرکت این نفوذ سیاسی رو به عنوان آورده از اون قبول کنه، شرکت باطل میشه.
پس با توجه به موارد بالا، آوردۀ شرکا به شرکت ممکنه به صورت آوردۀ نقدی و یا غیرنقدی باشه، مثل اموال منقول و غیرمنقول، حق اختراع، اسم تجاری، برند، علائم تجاری و طرح صنعتی، تکنولوژی منحصر به فرد، حق انتفاع، سرقفلی، کسب و پیشه و منافع عین مستأجره (به چیزی که اجاره داده میشه و مورد اجارهست عین مستأجره میگن) و موارد دیگۀ مثل اینها، که همۀ این سرمایههای غیرنقدی باید ارزیابی بشن و ارزش مالی اونها مشخص بشه، این ارزیابی بعضی وقتها به وسیلۀ کارشناس رسمی دادگستری و بضی وقتها هم بوسیلۀ ساز و کارهای اجرایی که توی سازمان بورس برای بازار ایده و مالکیت معنوی وجود داره انجام میشه، توی بعضی از شرکتها هم خود شرکا این ارزیابی رو انجام میدن.
در مورد اینکه آیا میشه بعضی از اموال، مثل حق دینی و طلب شرکا و آوردۀ اعتباری، آوردۀ مهارت فنی، صنعتی، پزشکی، مهندسی و آوردۀ خارج از سرمایه رو ارزیابی مالی کرد یا خیر، یک نظر واحد وجود نداره.
حداقل سرمایه برای شرکتهای سهامی خاص، یک میلیون ریال و برای شرکتهای سهامی عام پنج میلیون ریاله، ولی توی قانون برای بقیۀ شرکتهای تجاری حداقلی برای سرمایه وجود نداره.
یکی از سؤالایی که توی شرکتهای تجاری به وجود میاد اینه که آیا میشه شریکهایی که خارجین و ایرانی نیستن، سرمایۀ شرکت رو تأمین کنن یا نه؟ با توجه به قانون تشویق سرمایه گذاری خارجی و با توجه به اینکه هیچ منع قانونی برای اینکار وجود نداره، سازمان سرمایه گذاری خارجی این موضوع رو پیگیری کرده و آخرش نتیجهای که به همۀ دستگاهها ابلاغ شده این بوده که شرکتهای ایرانی میتونن حتی تا صد در صد از سرمایۀ خودشون رو به وسیلۀ سرمایه گذارهای خارجی تأمین و به صورت سهم الشرکه ارزیابی کنن، و دربارۀ این مسئله هیچ محدودیتی وجود نداره.
طبق پیشنویس لایحۀ جدید قانون تجارت، سرمایۀ شرکتهای سهامی عام در زمان تشکیلشون نباید از پنج میلیارد ریال کمتر باشه، سرمایۀ شرکتهای سهامی خاص هم در زمان تشکیل، نباید کمتر از پانصد میلیون ریال باشه.