یکی از موضوعات مهم مربوط به روابط اقتصادی و بازرگانی بینالمللی، شرکتهایی هستند که در جریان سرمایهگذاری خارجی در کشور میزبان و مطابق با قوانین اون به عنوان شرکت محلی تشکیل و به ثبت میرسن. بعضی از کشورها مثل چین و فرانسه این طور شرکتها رو کاملاٌ داخلی میدونن و بعضی از کشورها هم این نوع شرکتها رو داخلی نمیدونن و برخورد متفاوتی با این شرکتها دارن.
هرچند که اختیار شناسایی شرکت با سرمایۀ خارجی در اختیار دولت میزبانه، اما طبق قوانین دیوان بینالمللی دادگستری و همچنین کنوانسیون بین المللی وین این قبیل شرکتها داخلی محسوب میشن و معیار حقوقی اقامتگاه شرکت مد نظر می باشه و تابعیت سرمایهگذار مهم نیست.
با توجه به قوانین بین المللی وعرف بین الملل موارد مهم تئوری تابعیت به شرح زیر هستند:
۱ – اصل اقامتگاه: طبق قانون هر شرکتی که در ایران ثبت میشه و مرکز اصلیش در ایرانه، شرکت ایرانی محسوب میشه. البته در قوانین جدیدی که تصویب شده در خصوص ملاک شرکت ایرانی و خارجی بحث سرمایه هم لحاظ میشه. ممکنه که در خصوص اقامتگاه، مؤلفهها و متغیراتی مثل محل ثبت شرکت و یا محل فعالیت و عملیات اون و یا محل اداره و کنترل شرکتها به عنوان شاخص شناسایی اقامتگاه در نظر گرفته شه.
۲ – اصل منشأ سرمایه: طبق قوانین بعضی از کشورها ملاک تشخیص تابعیت یک شرکت، منشأ سرمایه از کشور مبدأ می باشه.
۳ – اصل تابعیت شرکاء: طبق قانون، برخی از کشورها ملاک خارجی و یا داخلی بودن یک شرکت، و یا داشتن عنصر خارجی و سرایت قوانین به اون شرکت رو تابعیت شرکاء می دانن.
۴ – اصل قرارداد و یا تابعیت داور: ممکنه طبق قواعد بین المللی با رضایت و توافق شرکاء و سهامداران، تابعیت یه شرکت غیر از اقامتگاه و یا تابعیت شرکاء انتخاب شه.
قانون نمونۀ آنسیترال و سایر مقررات بینالمللی برای این موضوع مباحث جدیدی رو مطرح کرده، که با شرایط کشور ایران تفاوتهای اساسی به دنبال داره، و رویکرد قانون گذار ایران در عرصۀ تجارت بینالمللی اگر هم مبتنی بر ملاحظات واقعی باشه، میتونه اثر منفی در رصد و شناسایی و مراودات بینالمللی داشته باشه.
به طور کلی با توجه به قوانین ایران هر شرکتی که در ایران ثبت بشه و مرکز اصلیش ایران باشه، شرکت ایرانی محسوب میشه.
همچنین اگه شرکتی توی ایران تشکیل نشه ولی مرکز اصلیش ایران باشه، طبق نظر حقوقدانان تابعیت ایرانی داره.
بنابراین قانون کشور ایران تابعیت شرکتها رو وابسته به مرکز اصلی اونها (اقامتگاه شرکت) میدونه.
شرکت ایرانی و شرکت خارجی در قوانین جدید:
شرکت ایرانی: شرکتی است ثبت شده در مراجع قانونی داخل کشور، که صد در صد سهام اون متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانه.
شرکت خارجی: عبارته از شرکتهای خارجیای که صد در صد سهام اونها متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر ایرانیه و براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران در کشور فعالیت می کنن.
شرکت ایرانی – خارجی: شرکت ثبت شده در ایران، که بیش از پنجاه و یک درصد سهام اون متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی و بقیۀ سهام اون متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی خارجیه.
شرکت خارجی – ایرانی : شرکت ثبت شده در مراجع قانونی داخل کشور، که بیش ازپنجاه و یک درصد سهام اون متعلق به شرکتهای خارجی مورد قبول جمهوری اسلامی ایرانه و مابقی سهام متعلق به اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانیه.